Digitale Cultuur is een hot topic vandaag de dag door de enorme versnelling in de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie en de overweldigende media aandacht.
Na de eerste publicatie van Alan Turing op de vraag kunnen machines denken?, en de Turing test in 1950 werd in 1956 voor het eerst de term kunstmatige intelligentie gemunt. Waarna er decennia lang van alles werd onderzocht en ontwikkeld wat zich vooral buiten de interesse en blikveld van de meeste mensen plaatsvond.
In de jaren 70 en 80 waren het de ‘expertsystemen’. Zelf werkte ik eind jaren 80 freelance (voor inkomen) als project assistent voor (de toen nog) PTT Telecom bij de afdeling die daar expertsystemen ontwikkelde voor telefonie.
In de jaren 90 kwamen de ‘neurale netwerken’ en ‘genetische algoritmen’. Ik werkte als freelancer begin 90 (nog steeds om inkomen te generen naast het faciliteren van kunstenaars) bij het CWI, het Nederlandse onderzoekcentrum dat werkte aan het ontwikkelen van het wereldwijdweb (WWW), zo had CWI in 1986 het eerste web domein www.cwi.nl. Een medewerker die Python ontwikkelde dat nog steeds het fundament van de Google zoekmachine is en een andere medewerker die crypto onderzoek deed en digitale cash en de digitale handtekening uitvond. In de 21e eeuw werd met ‘deep learning’ kunstmatige intelligentie ineens internationaal gemeengoed met de komst van ieders beste vriendin van Siri of Alexa (naar keus).
Ook de kunstsector omarmde digitale cultuur. Nieuwe media, virtuele (VR), verbeterende (AR) en immersieve (XR) realiteiten en kunstmatige intelligentie (AI) eisen een steeds grotere plaats op in het kunstenveld.
Eerst gebeurde dat vooral in de innovatieve en experimentele kunsten waar kunstenaar/nerds met draadjes, printplaten, projectieschermen en boterhamdoosjes aan de slag gingen. Een ervaring puttend uit mijn eigen herinnering in werken met digitale cultuur in theater en kunst in de jaren 90 met onder andere Made in da Shade, en Blue Noise Department (Lanfermeijer, en zijn (toen) leerlingen Van Dokkum en Wierckx). Met de laatsten werkte ik onder andere aan projecten in New York o.a. in 2001 voor het New Museum.
Nieuwe ontwikkelingen (overal) kosten tijd, geld en toewijding, dat is vooral interessant voor onderzoekers, techneuten, en in ons geval kunst nerds. Ook in de kunst waren de enorme kosten en tijd geïnvesteerd in eerste instantie vaker niet dan wel voor het publiek zichtbaar. Bij het falen van de techniek hadden we toch altijd een plan B, ‘the show must go on’. Mijn fascinatie bleef en er zijn altijd wel projecten gebleven waar ik aan werkte in de afgelopen decennia waar digitale cultuur meer of minder een onderdeel was.
Op het moment werk ik weer voor een groot deel met makers en instituten in het digitale cultuur domein. Ik merk uit de eerste hand hoe in de afgelopen jaren digitale cultuur zoals we ook in andere disciplines en media gezien hebben vanuit de experimentele en innovatieve plekken voor digitale cultuur, zoals in Nederland bijvoorbeeld ‘V2 for the unstable media’ die collega’s en een kunstminnend publiek aanspreekt zijn tentakels uitgestrekt heeft tot in de haarvaten van de gehele kunst- en cultuursector tot en met in de commercie (markt) en entertainment takken die het mainstream publiek bedient, in Nederland bijvoorbeeld Fabrique des Lumieres en het NXT Museum in Amsterdam.
In mijn laatste artikel schreef ik over mijn bezoek aan DIA Beacon waar ik het nieuwe immersieve werk in opdracht zag van Steve McQueen waar ik me “onderdompelde” in een meditatieve installatie van licht, kleur en score. Immersief werk (al dan niet met digital technologie) gebruikt zintuigen ‘voelen’, ‘horen’, en soms ook ‘aanraken’ of ‘proeven’. Het waarnemingsvermogen wordt onbewust aangesproken door zintuigen te prikkelen en je door associatie en verbeelding iets kan ‘waarnemen’ dat er fysiek of letterlijk helemaal niet hoeft te zijn en voor iedereen een persoonlijke (en andere) ervaring kan zijn (althans als het werk goed is). Ik kan zelf heel blij worden van werk (immersief of anderszins) wat me doet verwonderen en associëren en ik zo wellicht helemaal ergens anders kom dan de kunstenaar bedoelde maar voor mij waardevol is, of waar ik me kan inleven in een wereld die de kunstenaar bekend is maar mij niet en ik door het werk kan ervaren en zo iets leer.
Ik ging naar New York voor het Tribeca Film Festival specifiek voor de digitale cultuur projecten. Tijdens mijn bezoek deze zomer bleek overal in de stad en daarbuiten digitale cultuur de kop op te steken. Zowel experimenteel en innovatie als in commercie en entertainment.
Mercer Lab
Liam Young
SCAN Lab Projects
Sutu
Wen-Yee Hsieh
Tribeca Film Festival (TIFF) is opgezet in 2002 als een economische impuls voor de door 9/11 getroffen Tribeca wijk. Anno 2024 is het een van de meest toonaangevende internationale festivals. In de afgelopen 10+ jaar was er in het festival ook ruim aandacht voor nieuwe media en immersieve werken. Dit jaar kregen de makers die een project hadden ingediend daags voor het festival een email dat ze niet geselecteerd waren door een shift in programmering en ze hun aanmeldingsgelden terug kregen.
Niet veel later werd aangekondigd dat TIFF die voorheen experimentele en innovatieve werken presenteerde dit jaar de focus verlegde door een samenwerking aan te gaan met het commerciële Mercer Labs. Er werden drie nog leegstaande ruimtes beschikbaar gesteld aan het festival om publiektrekkers in te presenteren voor de net geopende nieuwe locatie van Mercer Lab in Tribeca.
TIFF selecteerde zes makers Liam Young, Memo Akten & Katie Hofdstadte, Robertina Šebjanič, SCAN Lab Projects, SUTU en Wen-Yee Hsieh om bestaand werk, aan te passen aan de beschikbare ruimtes en/of nieuw werk (na goedkeuring) te presenteren. Werken die vooral doen denken aan Fabrique des Lumieres, ruimtes met soms zwart/wit maar vaak kleurrijke veel neon, flitsende bewegende projecties op alle wanden, plafond en grond, en in een van de ruimtes zelfs inclusief schommels. Het infiniteit effect geeft je de onrealistische waarneming dat je denkt dat je samen met honderden bezoekers in een oneindige ruimte staat. Ik krab me vooral veel op het hoofd. De bezoekers zijn allen druk in de weer met hun telefoon om selfies en foto’s voor sociale media te maken. Wat ze zien, of wie het gemaakt heeft, het is niet echt van belang. De foto’s van de ruimtes overstijgen bij verre wat je er in werkelijkheid ziet, maar dat hoort bij deze tijd. Het is niet anders dan de lange rijen op de grachten in Amsterdam sinds een aantal jaar voor een 4m2 meter groot friet tentje of lunchplek met 10 krukken die geen Amsterdammer kent, maar oneindig vaak gedeeld door internationale bezoekers op sociale media zijn het bewijs van kwaliteit en succes: ‘Je moet er bij zijn geweest’, ‘deze plek is iets wat je niet mag missen’.
Dream Machine wereld
Opening dream machine experience
The Bridge
Ook de grote instellingen met daarbij behorende budgeten lieten zich niet onbetuigd in New York. Zo bezocht ik een testdag en de opening van de Dream Machine onderdeel van de Lincoln Center Summer in the City serie. De Dream Machine bestaat uit drie verschillende soorten immersieve ervaringen op verschillende locaties van Lincoln Center. De fysieke en digitale wereld komen samen via Afro futuristische kunst, muziek en verhalen. Bina48, een humanoïde robot aangedreven door AI, in haar Afro Future Garden in het Atrium (design door beeldend kunstenaar Mickalene Thomas); The Bridge op een AR-reis onder leiding van Hendryx’ virtuele avatar Cyboracle; en VR ervaringen waar je in de toekomst duikt, bedacht door Nona Hendryx en ontworpen door XR-kunstenaar Sutu (ook in MercerLab), in samenwerking met kunst- en technologiebedrijf EyeJack. Als een ‘dreamer’ dompel jezelf in je VR-headset onder in het interactieve universum van vijf legendarische artiesten George Clinton, Laurie Anderson, Vernon Reid, Skin (leadzangeres van Skunk Anansie); en Nona Hendryx zelf. Kunstenaars die hun sporen verdiend hebben met hun jarenlange praktijken waarin ze zich eerst te blubber werkte voor weinig (geld noch waardering) voor het succes zich aankondigde (altijd in waardering soms economisch).
Voor mij lijken de VR ervaringen allemaal wel heel erg op elkaar, en doen denken aan Sutu’s werk in MercerLab, simpel, kleurrijk, bombastische muziek stuwt je voorwaarts in de verschillende werelden. Voor mij opgegroeid met het werk van deze kunstenaars voegt het weinig toe aan mijn persoonlijke ervaringen die ik had met hun werk, het is ze echter meer dan gegund. Als het gebruik van de verschillende media van digitale cultuur een jonge generatie kan laten kennis maken met de nalatenschap van deze authentieke ‘shape shifters’ en ‘trailblazers’ dan ben ik daar helemaal voor. Ben ik gewoon niet de doelgroep maar voor ieder wat wils, we kunnen gelukkig ook nog steeds naar concerten of performances en ons daarin onderdompelen.
Ook op het meer experimentele en innovatieve kunstvlak is de digitale cultuur terug te zien in New York onder andere in het New Museum (DEMO) en bij ONX Onassis. Hier gaat het vooral over onderzoek en proces en minder over resultaat. Niet om een waardeoordeel te vellen, het zijn gewoon twee verschillende velden. Ook hier zijn er werken die me totaal niets zeggen en/of niet goed gemaakt zijn, maar eerlijk is eerlijk mijn hart ligt wel meer hier.
Demo2024
Handwerk
Indiginous visions on the future dwelling.
Karaoke
New Museum richt zich als enige in New York exclusief en specifiek op hedendaagse kunst en nieuwe media. NEW INC is de in 2015 geïnitieerde culturele broedplaats van het museum die creatieve beoefenaars en kleine bedrijven ondersteunt die werken op het gebied van kunst, design en technologie. Nu in het tiende jaar, blijft het lidmaatschapsmodel van NEW INC een breed scala aan creatieve beoefenaars ondersteunen door een proces gedreven programma en een veilige ruimte te bieden voor het verzamelen en ontwikkelen van nieuwe creatieve projecten en creatieve bedrijfjes. DEMO is de jaarlijkse presentatie van NEW INC, een voorproefje van de opwindende creatieve projecten en creatieve ondernemers die in de loop van het jaar zijn ontwikkeld te introduceren bij ondersteuners (financiers, curatoren, etc.) en geïnteresseerd publiek. DEMO2024 (7-9 juni) was een samenwerking met WSA en Water Street Projects met innovatieve projecten gemaakt door 38 huidige NEW INC-leden en randprogrammering (lezingen, optredens en extra speciale gasten vanwege het 10-jarig bestaan) In 2020 lanceerde NEW INC in samenwerking met de Onassis Foundation de Onassis, NEW INC eXtended Reality Studio: ONX Studio.
ONX Studio, een gesubsidieerde hybride werkruimte en presentatiegalerij van 4,000 vierkante meter, is een accelerator voor een groeiende gemeenschap van mixed reality makers, kunstenaars, filmmakers, en ontwerpers. ONX Studio biedt ruimte werken te ontwikkelen, bètatesten en demonstreren voor ondersteuners (curatoren, producenten, verzamelaars enz.), en praktische tips te delen met een groeiend netwerk van makers en ondersteuners in het mixed reality medium.
Ieder jaar is er ruimte voor een residentie van een jaar voor een tiental makers en producenten, o.a. NEW INC-alumni en anderen die in mixed reality werken, om werken te ontwikkelen. De studioruimte wordt ieder jaar omgetoverd tot een mixed reality-galerie voor een maandlange tentoonstelling van het werk in ontwikkeling. De visie en eerste programma’s van ONX werden ontwikkeld door Stephanie Pereira directeur van NEW INC en medeoprichter Karen Wong, artistiek en uitvoerende directeur van Onassis USA Vallejo Gantner, en Prodromos Tsiavos hoofd digitale en innovatie van de Onassis Foundation in Athene. ONX alumni (op het moment zijn dat er 50) blijven verbonden als lid van ONX en vormen een XR en AI maker gemeenschap, van makers die voornamelijk (deels) wonen en werken in New York, die blijvend toegang hebben tot de ONX-faciliteiten en netwerk ook na de residenties. Op dit moment wordt ONX Studio geleid door NEW INC-alumni John Fitzgerald, Matthew Niederhauser, en curator Jazia Hammoudi.
Ook in New York waren er weer veel talks, debatten, conferenties, en panels, zoals overal op de festivals en bij de instellingen. Ik merk dat ook in het immersieve veld, net als in het kunstveld breed, dat het hoofdzakelijk gaat over geld en hoe kunstenaars en kunstprofessionals hun praktijk duurzaam, als in Fair Pay, kunnen uitvoeren in het experimentele en innovatieve digitale cultuurveld. Kunnen bedrijven die met de uitkomsten en resultaten van al die experimenten en innovaties commerciële activiteiten uitbaten die winst opleveren een deel van die winst structureel terug laten vloeien? Niet willekeurig maar standaard, niet tijdelijk maar structureel en continue. Als een rechtmatige betaling en ook vanuit een oprechte waardering van bedrijven, overheden en publiek in de realisatie dat kunst, experiment, innovatie en wetenschap geen linkse hobby is maar het fundament creëert voor noodzakelijke ontwikkelingen en veranderingen.
Het laatste is er nog niet over gezegd vermoed ik. Ik vind veel van de experimenten en innovaties in de kunst super inspirerend vooral als het gaat over het creatieve proces en de artistieke urgentie en het belang van kunst en verhalen vertellen als changemaker. Hoe maken we de wereld beter, een holistische wereld waar de mens in symbiose is met het groter ecosysteem. Dat ik daar niet veel mee verdien interesseert me eerlijk gezegd niet zo, ik voel me een miljardair op een andere manier. Maar dat is vermoed ik ook het privilege dat ik had door in Nederland te wonen en in ‘mijn tijd’. In alle eerlijkheid, weet ik niet of ik mijn leven zou kunnen realiseren nu anno 2024 en als 18 jarige aan het begin zou staan.
Om te eindigen met een bemoedigende positieve Fair Pay noot voor de opkomende jonge onderzoekers, ontwikkelaars, makers en ondersteuners in de digitale cultuur: De Forbes lijst halen ze niet maar Guido van Rossum de medewerker van CWI die in 1989 in zijn kerstvakantie Python ontwikkelde, idealistisch als Open Source is gaan werken voor Google, komt als je hem opzoekt op het internet financieel niet tekort https://capitalmaniacs.com/guido-van-rossum-net-worth/ en wordt zeer gewaardeerd. David Chaum de medewerker bij CWI van het cryptografie onderzoek en uitvinder van digitale cash en handtekening begon in 1990 zijn eigen bedrijf Digicash maar was zijn tijd ver vooruit en ging failliet. Waardering krijgt hij alsnog zeker wel, hij wordt de ‘Godfather of ‘crypto currency’ genoemd. Chaum woont momenteel in Los Angeles en komt zo zie ik op internet uiteindelijk toch ook financieel niets te kort (https://iwealthyfox.com/david-chaum-net-worth/)
MEER INFORMATIE
TIFF werken in Mercer Lab
Liam Young: Planet City & The Great Endeavour https://www.liamyoung.org/
Memo Akten & Katie Hofstadte: Embodied Simulation https://www.memo.tv/
Robertina Šebjanič: CO_SONIC 38,144 km² https://robertina.net/
SCAN Lab Projects: Framerate: Rhythms Around Us https://scanlabprojects.co.uk/
SUTU: While We Wait https://www.sutueatsflies.com/
Wen-Yee Hsieh: The Great Filter & Invisible Them https://www.hsiehwenyee.com/
TIFF @ Mercer Lab, 21 Dey Street (@Church), Manhattan, NY 10007
6 juni t/m 29 juli 2024 (verlengd tot nog nader te bepalen datum)
Toegang: $52 / Open: 11.00 (weekends 10.00) – 18.00 uur
Om alle TIFF werken te zien moet je 3 tickets kopen voor 3 verschillende dagen, check op de website wat er wanneer te zien is.
W: https://www.tribecafilm.com/immersive
Lincoln Center Summer for the City / Dream Machine Experience
12 juni t/m 10 augustus 2024
Toegang: gratis
Lincoln Plaza, Broadway between 62nd and 66th Street, Manhattan, NY
W: https://lincolncenter.org/series/summer-for-the-city/s/The%20Dream%20Machine%20Experience
New Museum / New INC. / DEMO
6 mei t/m 20 juni 2024
Toegang: gratis
WSA and Water Street Projects, 161 Water Street, New York, NY 10038
W: https://www.newmuseum.org/calendar/view/2041/demo2024
Aanmeldingen: stuur geen ongevraagd materiaal of portfolio’s alleen via online sollicitatie en tijdens Open Call (zie www.newinc.org/apply).
ONX zomer demonstraties
Alfredo Salazar-Caro: Dreams of the Jaguar’s Daughter https://dimoda.art/
Folly Feast Lab: Be.Longing XR https://www.follyfeastlab.com/
Aaron Santiago and Michaela Ternasky-Holland: Kapwa
Emeline Courcier: Burn of Absence https://emelinecourcier.com/about-2/
LaJune McMillian: The Portal’s Keeper https://laja.me/About-LaJune
Georgios Cherouvim: Primitive Sounds https://ch3.gr/
Viola He: a (room) of one’s own https://violand.xyz/About
https://www.eventbrite.com/e/onassis-onx-industry-brunch-tickets-911490832617
ONX Studio, 645 5th Avenue Lower Level, Manhattan, NY10022
W: https://www.onx.studio/apply
